Επετειακό κείμενο για το 1821

2023-03-25

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΉ ΚΑΙ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Του Πέτρου Φιλίππου

πρ. Δημάρχου Σαρωνικού

"καίτοι όμως καθ' όλα υστερούν οι χωριάται εν συγκρίσει

με τους Αθηναίους, υπήρξαν εν τούτοις σωτηριοδέστατοι

κατά την Επανάστασιν, ένεκα της ανδρείας των, της

σκληραγωγίας και της γνώσεως της αρβανίτικης

γλώσσης, δι' ης συνεννοούντο μετά των Τουρκαλβανών

προ πάντων δε ήσαν γνώσται της χρήσεως των όπλων".

Δημήτριος Καμπούρογλου

H Επανάσταση του 1821, αποτελεί το ορόσημο για την αναγέννηση του ελληνισμού και του ελληνικού κράτους.

Σπουδαία γεγονότα κατά την περίοδο της Επανάστασης , που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά, αφορούν την Αττική και την απελευθέρωση της Αθήνας. Ακριβώς επειδή η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της Ελλάδας, λίγα χρόνια μετά την δημιουργία του Ελληνικού Κράτους, αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα και να αναδειχθεί ο αγώνας για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Αττικής ευρύτερα.

Η Αττική την περίοδο των Ορλωφικών

Στα γεγονότα που προηγήθηκαν της Επανάστασης του 1821, στα Ορλωφικά, επαναστατική μορφή που διακρίθηκε ιδιαιτέρως για την δράση του στην Αττική, ήταν ο Μενιδιάτης-Αρβανίτης Δημήτριος Λέκκας (γεν. 1717;), γνωστός ως Μήτρος Λέκκας ή Μητρομάρας. (Μήτρο Μάρας στα αρβανίτικα σημαίνει Μήτρο-τρελλός).

Εντάχθηκε στις δυνάμεις του Αλ.Ορλώφ και μετά την υποχώρησή του, ο Μήτρομάρας με ορμητήριο τη Σαλαμίνα και μαζί με τα παλικάρια του, τους λεμπέσηδες ή λιεμπέσηδες έδρασαν κυρίως στην Αττική, την Μεγαρίδα και την Βοιωτία . Προσπάθησε να ξεσηκώσει όλη την Αττική, αλλά ο αγώνας έληξε άδοξα και ο ίδιος πέθανε τραυματισμένος στις 12 Φεβρουαρίου 1772.

Η προετοιμασία για την επανάσταση στην Αττική

Η επαναστατική δράση στην Αττική ξεκίνησε από τα αρβανιτοχώρια της Αττικής τα οποία συντονίστηκαν από τους τοπικούς οπλαρχηγούς τους και τους εκπροσώπους τους στη Φιλική Εταιρεία και όχι από τους Αθηναίους οι οποίοι ζώντας στο άστυ και έχοντας καθημερινή επαφή με τους κατακτητές ήταν αδύνατον να αναλάβουν επαναστατικές πρωτοβουλίες. Και αυτό είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εξέγερσης στην Αττική. Ούτε αρματολίκια είχαν ποτέ δημιουργηθεί στην Αττική, ούτε υπήρχαν οργανωμένα ένοπλα σώματα για να την προστατεύσουν όπως σε άλλα σημεία της Ελλάδας. Και βεβαίως δεν είχε τόσο έμπειρους οπλαρχηγούς όπως σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Η έναρξη της Επανάστασης στην Αττική – Απελευθέρωση της Αθήνας

Ο επαναστατικός ενθουσιασμός όμως επικρατούσε και στην Αττική και η σημαία της επανάστασης υψώνεται την 24η Απριλίου στο Μενίδι. Ο Σουρμελής αναφέρει ότι στις 24 Απριλίου συγκεντρώθηκαν εκεί περίπου1200 Αρβανίτες-χωρικοί επαναστάτες, προερχόμενοι: Από την Χασιά με αρχηγούς τον Χατζημελέτη Βασιλείου, μυημένο φιλικό και Μήτρο Σκευά (Τσεβά), από το Μενίδι με αρχηγό τον Αναγνώστη Κιουρκατιώτη επίσης φιλικό, από τα Μεσόγεια (Λιόπεσι) με αρχηγό τον Γιάννη Ντάβαρη και από τα Δερβενοχώρια με αρχηγούς τον Θανάση Σκουρτανιώτη και τους Λεκκαίους.

Είχε προηγηθεί στις 18 Απριλίου η πρώτη επαναστατική δράση, όταν ο Μελέτης Βασιλείου, με λίγους άνδρες, κτύπησε στον Κάλαμο όσους Τούρκους είχαν αποβιβαστεί από την Εύβοια, για να κατοπτεύουν τις κινήσεις στην Αττική.

Την αρχηγία ανέλαβε ο φιλικός Δήμος Αντωνίου.

Ξημερώνοντας λοιπόν η 25η Απριλίου, οι επαναστάτες εισήλθαν στην Αθήνα από την πύλη Μπουμπουνίστρας εξουδετερώνοντας τους σκοπούς που φύλασαν την πύλη. Ο οπλισμός τους ανεπαρκέστατος, αποτελούνταν από σκουριασμένες πιστόλες, φτυάρια, πηρούνες, σούβλες, παλούκια, ρόπαλα και κάθε είδους αιχμηρά αντικείμενα. Μαζι με πολλούς παπάδες αρματωμένους και ντυμένους με τα άμφιά τους, οι επαναστάτες αφού ενώθηκαν με τους κατοίκους της Αθήνας κραύγαζαν το 'Χριστός Ανέστη' και 'Ελευθερία – Ελευθερία', άρχισαν να χτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών και ετέλεσαν δοξολογία για την ευλογία των όπλων.

Η Αθήνα ύστερα από 252 χρόνια Φραγκοκρατίας και 365 χρόνια Τουρκοκρατίας, 617 χρόνια σκλαβιάς ήταν πλεον ελεύθερη.

Οι Τούρκοι πανικόβλητοι αποτραβήχτηκαν και κλείστηκαν με τις οικογένειές τους στην Ακρόπολη. Ήδη άρχιζε η πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο, αλλά οι ελπίδες για επιτυχία ήταν μεγάλες γιατί καθημερινά έρχοταν ενισχύσεις από το γειτονικά νησιά, όπως Σαλαμίνα, Αίγινα, Ύδρα, Τζιά, Επτάνησα κλπ.

Στις 28 Απριλίου η σημαία της Φιλικής Εταιρίας υψώθηκε στο Διοικητήριο.

Την Αθήνα δεν την ελευθέρωσαν οι Αθηναίοι, αφού κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου: "Αν και ήσαν φιλόξενοι, γλυκομίλητοι, περιποιητικοί και ευαίσθητοι, δεν ήσαν και τόσον γενναίοι, ένεκα της μακραίωνος από των όπλων αποχής". Την Αθήνα την ελευθέρωσαν οι Αρβανίτες κάτοικοι των χωριών της βόρειας Αττικής και των Μεσογείων,

Πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης – Μάχες στην Αττική

Ακολούθησε η πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης που κράτησε μέχρι τον Ιούλιο 1821 και που έφερε σε δεινή κατάσταση τους Τούρκους πολιορκημένους στην Ακρόπολη.

Όμως το αρχοντολόι της Αθήνας που δεν ανεχόταν με τίποτα ως αρχηγούς του τους χωριάτες – ξωτάρηδες, άσχετα αν αυτοί τους απελευθέρωσαν, φρόντισαν να τους απομακρύνουν. Ο Μελέτης Βασιλείου και άλλοι οπλαρχηγοί πικραμένοι από την συμπεριφορά των αρχόντων της Αθήνας αποχωρούν για την Στερεά Ελλάδα. Όταν φτάνει στην Αττική στις 20 Ιούλη 1821 ο Ομερ Βρυώνης, που τον βοηθούσε ο Ομέρ Πασάς της Καρύστου και στρατοπεδεύει στα Πατήσια, βρίσκει την Αθήνα ανοχύρωτη, αφού οι Αθηναίοι είχαν ήδη φύγει στην Σαλαμίνα, την ανακαταλαμβάνει και έλυσε την πρώτη πολιορκία. Οι Τούρκοι άρχισαν να σφάζουν και να λεηλατούν την Αττική και την Αθήνα.

Ο Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος στην "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" περιγράφει τον αγώνα των χωρικών κατοίκων της Αττικής ως εξής: "Ο Ομέρ Βρυώνης, εν Αττική, διέλυσε μεν την 19ην Ιουλίου την πολιορκία της Ακροπόλεως αλλ' εις την ύπαιθρον χώραν εξηκολούθη ενταύθα ο αγών".

Οι οπλαρχηγοί όμως με τους επαναστάτες χωρικούς συνεχίζουν τον Αγώνα τους και με δυο νικηφόρες μάχες. Η πρώτη, τον Σεπτέμβρη στο Δραγουμάνο κοντά στο Μενίδι με επικεφαλής τον Αν. Λέκκα και τον Χασιώτη Δημ. Σχινά όπου κινδύνεψε ο ιδιος ο Ομέρ Βρυώνης. Κυρίως όμως στο Χαλάνδρι και στο Μαρούσι, στις 2 Νοεμβρη οι Τούρκοι ηττώνται.

Η 2η Πολιορκία της Ακρόπολης–Παράδοση της Ακρόπολης (10/6/1822)

Η 2η Πολιορκία της Ακρόπολης ξεκίνησε την νύχτα της 3ης προς 4ης Νοεμβρίου 1821 και διήρκεσε μέχρι τις 10 Ιουνίου του 1822, οπότε οι Τούρκοι την παρέδωσαν στους Έλληνες.

Το σπουδαίο αυτό γεγονός παρακολούθησε πλήθος κόσμου από τα χωριά της Αττικής που είχαν συγκεντρωθεί από την προγούμενη ημέρα και αποθέωσαν τους οπλαρχηγούς τους που απελευθέρωσαν την Αθήνα.

Η Αθήνα μαζί με την Ακρόπολη μετά από 366 χρόνια δουλείας ήταν και πάλι ελεύθερη.

Περίοδος 1822 έως 1827

Ο Ανδρούτσος αναλάμβάνει την διοίκηση της Αθήνας και της Αττικής τον Αύγουστο του 1822 και προχώρησε σε μεγάλο πρόγραμμα επισκευών και να οργάνωσε την φρουρά της Ακρόπολης, εφοδιάζοντας την με τρόφιμα και πολεμοφόδια.

Βεβαίως τα γεγονότα είναι πάρα πολλά και δεν μπορούν να αναφερθούν σ' αυτό το μικρό ιστορικό κείμενο . Ο Ανδρούτσος είχε σπουδαία δράση σε όλη την Στ. Ελλάδα, δολοφονήθηκε όμως στην Ακρόπολη από τον ίδιο τον Μπούρα στις 25 Ιούνη του 1825, θύμα συκοφαντιών από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Τα δυσκολότερα χρόνια για την Επανάσταση στην Αττική ήταν η περίοδος 1826 – 27 όπου ο Κιουταχής έχει καταλάβει σχεδόν όλη την Αττική ενώ ο Καραϊσκάκης ως αρχηγός στην Αν. Ελλάδα προσπαθεί να αντισταθεί. Ο Καραϊσκάκης φονεύεται στις 22 Απρίλη 1827 στο Φάληρο και στην συνέχεια οι Ελλήνες κατατροπώνονται από τους Τούρκους στην μάχη στον Ανάλατο στις 24 Απρίλη 1827 και ανακαταλαμβάνει την Ακρόπολη.

Από τότε και μέχρι την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο στις 8 Οκτωβρίου 1827 από τις μεγάλες δυνάμεις, οι Τούρκοι με τον Κιουταχή είχαν κυριαρχήσει σε όλη την Αττική και την Αν. Στερεά.

Ο Μήτρο Λέκκας ξαναξεσηκώνει τα χωριά της Αττικής, αλλά μέσα στον Απρίλιο έπεσε σε ενέδρα των Τούρκων, οι οποίοι και τον αποκεφάλισαν στα 32 του χρόνια. –

Οι μάχες στον Άγιο Γιάννη της Χασιάς.

Τον Μάϊο του 1829 ο Βάσος Μαυροβουνιώτης εγκαθιστά στρατόπεδο στον Άγιο Ιωάννη στη Χασιά προκειμένου να μπορεί να κινηθεί προς το Μενίδι. Στις 27 Μαϊου ο Μαυροβουνιώτης κατόρθωσε να αποκρούσει τους Τούρκους, οι οποίοι αφού έχασαν 80 περίπου άνδρες αναγκάσθηκαν να επιστρέψουν στην Αθήνα. Μετά τη νίκη αυτή ο Βάσος στράφηκε προς το Μενίδι..

Στις 6 Ιουλίου 1829 ο Βάσος Μαυροβουνιώτης απέκρουσε με επιτυχία πάλι στον Άγιο Ιωάννη της Χασιάς για δεύτερη φορά τους Τούρκους που είχαν 250 περίπου νεκρούς και τραυματίες. Αυτή ήταν και η τελευταία μάχη στην Αττική, η οποία πλεον περιήλθε στην κυριαρχία του Μαυροβουνιώτη.

Βεβαίως υπάρχουν και οι μελανές σελίδες των εμφύλιων έριδων μια και ποτέ οι Αθηναίοι δεν καταδέχτηκαν να είναι στην διοίκηση της Αθήνας οι «χωριάτες επαναστάτες», οι οποίοι όμως την απελευθέρωσαν.

Στις 31 Μαρτίου του 1833 μετά τις πωλήσεις των Οθωμανικών κτημάτων, αποχωρεί η Τουρκική φρουρά από την Ακρόπολη των Αθηνών και τυπικά απελευθερώνεται η Αθήνα και η Αττική.

Αξίζει λοιπόν να μελετηθεί και να αναδειχθεί η επανάσταση και η απελευθέρωση στην Αττική, η τεράστια συμβολή των χωρικών- αρβανιτών στην απελευθέρωση της και κυρίως η 25 Απριλίου θα πρέπει να καθιερωθεί ως επίσημη ημέρα εορτής της απελευθέρωσης της Αθήνας.

( Το παρόν κείμενο αποτελεί περίληψη από το βιβλίο του Πέτρου Φιλίππου Αγγέλου, «Η Επανάσταση στην Αττική και η Απελευθέρωση της Αθήνας», εκδ. Δημ. Βιβλιοθήκης Καλυβίων, Καλύβια 2021)

Βιογραφικό

Πέτρος Φιλίππου, Δήμαρχος Καλυβίων Αττικής και Σαρωνικού από 1990 – 2014 και από 2020 – σήμερα. Αντιπεριφερειάρχης Ανατολικής Αττικής 2015 – 2019. Αρχαιολόγος, Ιστορικός με σημαντικό συγγραφικό έργο σε θέματα αρχαιολογίας της Ανατολικής Αττικής, ιστορικά άρθρα και κυρίως δημοσιεύσεις βιβλίων για τους Αρβανίτες και την Αρβανίτικη γλώσσα.

Για περισσότερες πληροφορίες www.petrosfilippou.gr